2.सरपंच ( निवड व कार्ये )

ग्रामपंचायतचा वास्तव कार्यकारी प्रमुख म्हणून सरपंच यांच्याकडे पाहिले जाते. सरपंचाच्या अनुपस्थितीत उपसरपंच हे त्यांचा कार्यभार सांभाळतात. नवीन सरपंचाची निवड होऊन तो पदवीपर्यंत आधीच सरपंच काळजीवाहू म्हणून कार्यरत असतो.

सरपंचाची निवड हि सध्या प्रौढ, गुप्त मतदान पद्धतीने होते संबंधित ग्रामपंचायतीतील सर्व १८ वर्षावरील सर्व व्यक्ती ( जे गावच्या मतदार यादीत समाविष्ट आहेत आहेत ) ते सर्व सरपंच पदासाठीच्या निवडणुकीसाठी मतदान करू शकतात.

सरपंचाचे कर्तव्ये व अधिकार :
महाराष्ट्र्र ग्रामपंचायत अधिनियमातील कलम ३८ नुसार सरपंचाची अधिकार व कर्तव्ये आहेत त्यानुसार ग्रामसुचीत नमूद केलेली कामे व जबाबदाऱ्या सरपंचांना पार पाडाव्या लागतात. त्यामध्ये खालीलप्रमाणे सरपंचाचे अधिकार व कार्ये आहेत.

ग्रामपंचातीच्या सभा बोलाविणे व त्या सभेचे अध्यक्षस्थान भूषविणे.

ग्रामसभेत मंजूर ठरावांची अंमलबाजवणी करणे.

ग्रामपंचायतीचे मालमत्तेचे संगोपन व संरक्षण करणे.

ग्रामपंचायतीचे अभिलेख, नोंदवह्या यांची सुव्यवस्था व देखरेख ठेवणे.

ग्रामसभा व ग्रामपंचायत पदाधिकारी यांच्या सहकार्याने नियोजन करून ग्राम विकास आराखडा, वार्षिक अंदाजपत्रक तयार करणे.

ग्रामसभा व ग्रामपंचायतीच्या मदतीने सर्व योजनांची अंमलबजावणी करणे.

शासकीय योजनांचा लाभ वंचित, निराधार, विधवा, अपंग व्यक्तींना मिळवून देणे.

महाराष्ट्र ग्रामपंचायत लेखासंहिता २०११ नुसार आर्थिक व्यवहार करणे व त्यावर नियंत्रण ठेवणे.

ग्रामपंचायतीच्या कर्मचारी , नोकरवर्ग यांच्यावर देखरेख व नियंत्रण ठेवणे.

ग्रामपंचायत कर्मचाऱ्याचे व सदस्याचे प्रवास भत्ता व देयक मंजूर करण्याचे अधिकार सरपंचास असतात.

ग्रामपंचायतीकडे जमा करण्यात आलेल्या रकमा व त्यातून काढण्यात आलेले धनादेश याची सरपंच व ग्रामसेवक यांची संयुक्त जबाबदारी असते.

ग्रामपंचायत क्षेत्रातील प्राथमिक शाळांवर देखरेख ठेवणे.

प्रमाणपत्रे व दाखले आपल्या सहीने आणि ग्राम पंचायतीच्या सिक्का सोबत देणे ( शासनाच्या कोणत्याही निर्देशाखाली देणे आवश्यक असतील अशी प्रमाणपत्रे ).

नेमणूक केलेल्या कर्मचारी याना निलंबित करण्याचे अधिकार सरपंचास असतात.

ग्रापंचायत अधिनियमात प्रदान केलेले अधिकार तसेच कर्तव्य पार पाडण्यासाठी सरपंच हे पूर्णपणे जबाबदार असतात.

आपली कर्तव्ये योग्य रीतीने पार पाडण्यासाठी आवश्यक असतील अशा कर्मचाऱ्यांची नेमणूक करण्याचे ( त्यांचे वेतन ग्रामनिधीतून देण्यात येते ) अधिकार सरपंचास असतात.

सरपंच राजीनामा:
सरपंच आपल्या पदाचा राजीनामा पंचायत समिती सभापती यांच्याकडे देतात. अकार्यक्षम, गैरवर्तन सारख्या कारणावरून जिल्हा परिषद स्थायी समिती सरपंचास पदमुक्त करू शकते.