8.महात्मा ज्योतीबा फुले (१८२७ - १८९० )

जन्म : ११ एप्रिल १८२७, पुणे

मृत्यू: २८ नोव्हेंबर १८९०

नाव : ज्योतीबा गोविंदराव फुले

मुळ गाव कटगुण, ता. सटाव, जि. सातारा

आई : चिमणाबाई

वडिल : गोविंदराव

मुळ नाव गोहे होते, परंतु वडिलांच्या फूलांच्या व्यवसायावरून फुले पडले.

एक वर्षाचे असताना आईचे निधन.

१८३४ वडिल गोविंदरावांनी ज्योतीबांना मराठी शाळेत घातले.

१८३८ ब्राह्मणांच्या सल्ल्यावरून गोविंदरावांनी बागकाम शिकवण्यासाठी ज्योतीबांना शाळेतून काढले. (४ वर्षात मराठी शिक्षण पूर्ण केले)

ज्योतीबांचे शिक्षण परत सुरु करण्यास आग्रह करणारे दोन व्यक्ती
(१) गफ्फार बेग मुन्शी
(२) खिस्ती धर्मोपदेशक मि. लिजिट साहेब

१८४० वयाच्या १३ व्या वर्षी ७ वर्षाच्या सावित्रीबाईशी विवाह

१८४१ ४७ स्कॉटिश मिशनरी शाळेत शिक्षण.

१८४८ लहुजीबुवा साळवे (मांग) यांकडे दांडपट्टा व नेमबाजीचे शिक्षण.

सगुणाबाई (गोविंदरावांची मानलेली बहीण) आई वारल्यानंतर त्यांचा सांभाळ केला.

ज्योतीबांच्या विचारावर प्रभाव पाडणारे ग्रंथ :
१) राईट ऑफ द मॅन थॉमस पेन
२) वस्रसूची संस्कृत
३) विप्रमती कबीर

* ३ जुलै १८४८ मूलींची पहिली शाळा, बुधवारपेठ पुणे (तात्यासाहेब भीडेंचा वाडा) मूलींची पहिली शाळा सुरू करण्यासाठी मिस फरार यांच्याकडून प्रेरणा.

शाळेतील पहिल्या ६ विद्यार्थिनी
-
-
१) सूमती मोकाशी
२) दूर्गा देशमूख
३) माधवी थत्ते
४) सोनू पवार
५) जनी करडीले

१८४९ सावित्रीबाईंना शिकवल्याबद्दल घराबाहेर काढले.

३ जुलै १८५१ परत शाळा सुरु केली, बुधवारपेठ पुणे (अण्णासाहेब चिपळूणकर वाडा)

१८५१ अस्पृश्यांसाठी पहिली शाळा
-
नानासाहेब पेठेत

१७ सप्टेंबर १८५१ रास्तापेठेत मूलींची दूसरी शाळा
१५ मार्च १८५२ वेताळ पेठेत मूलींची तिसरी शाळा.
१९ मे १८५२ अस्पृश्यांसाठी शाळा, वेताळपेठ पुणे (सदाशिव बल्लाळ गोवंडे यांचा वाडा)

१८४८ मराठी जातींच्या मूलांसाठी स्वतंत्र शाळा बुधवारपेठ
(जगन्नाथ सदाशिव हाटे व सदाशिव बल्लाळ गोवंडे यांच्या मदतीने)

१८४९ अल्हादाचे घर, नायगाव, शिरवळ, तळेगाव, शिरुर येथे शाळा.

१६ नोव्हेंबर १८५२ मुंबई प्रांत गव्हर्नर मेजर कॅन्डींतर्फे पुरस्कार विश्रामबाग वाडा. (स्त्री शिक्षणाच्या कार्याबद्दल)

१८५२ दलितांसाठी पहिले वाचनालय सुरू केले.

१० सप्टेंबर १८५३ महार, मांग लोकास विद्या शिकवण्याकरिता मंडळी संस्था काढली.

१८५४ स्कॉटीश मिशनऱ्यांच्या शाळेत अर्धवेळ पगारी शिक्षक म्हणुन नोकरी,

१८५५ तुकाराम तात्या पडवळ यांच्या जातीभेद विवेकसाराच्या द्वितीय आवृनीचे उद्घाटन केले.

१८५५ प्रौढ स्त्री-पुरुषांसाठी रात्रीची शाळा सुरू केली.

१८५५ तृतीय रत्न पहिले नाटक लिहीले.
-

१८५६ सनातनी ब्राह्मणांनी धोंडीराम महादेव कुंभार व सज्जन रोडे यांना फूलेंना मारण्याची १०००/- सुपारी दिली.

१८५६ फूलेंना संपविण्याची सुपारी घेतलेले रोडे हे अंगरक्षक बनले तर धोंडीबा कुंभार सत्यशोधक समाजाचे आधारस्तंभ बनले.

* १८५७ च्या उठावास
१) भट पंडयांचे बंड
अशा शब्दात गौरव केला.
२) फोतूंशी चपाती बंड

१८६३ बालहत्या प्रतिबंधक गृह स्थापना पंढरपूर

१८६४ पहिला पूनर्विवाह - ८ मार्च १८६४
गोखलेंच्या बागेत शेणवी जातीतील १८ वर्षाच्या विधवेचा पुनर्विवाह झाला.

१८६५ केशवपणाची प्रथा बंद करण्यासाठी नाव्यांचा संप तळेगाव ढमढेरे

१८६७ रायगडावरती शिवाजी महाराजांची समाधी शोधून जीर्णोद्धार केले व समाधीची व्यवस्था सरकारने स्वतःकडे घ्यावी असा अर्ज.

१८६८ अस्पृश्यांसाठी स्वतःची विहीर दिली.

गोंविंदराव यांचे निधन झाले. (१८६८)

१८६९ : १) ब्राह्मणांचे कसब हा ग्रंथ लिहिला. प्रस्तावना बाबा पद्मनजी यांनी लिहिली.

२) शिवाजी महाराजांचा पोवाडा यात स्वतःचा उल्लेख कूळवाडी भूषण असा केला.

३) अखंडवादी काव्यरचना

१८७३ गुलामगिरी हा ग्रंथ लिहिला (प्रश्नोत्तराच्या स्वरूपात)

२४ सप्टेंबर १८७३ - सत्यशोधक समाजाची स्थापना
ब्रिद वाक्य सर्वसाक्ष जगत्पती । त्याला नकोच मध्यस्थी ।

या समाजाच्या पद्धतीने पहिला विवाह २५ डिसेंबर १८७३ (सिताराम आल्हाट व राधाबाई निंबकर)

१८७३ : १) मजुरांना बोनस मिळण्याची प्रथा सुरू
२) अस्पृश्यता निवारणाचा जाहीरनामा प्रसिद्ध
३) काशीबाई नावाच्या ब्राह्मण विधवेची १८६५ मध्ये प्रसूती झाली, तिच्या मुलाला १८७३ मध्ये दत्तक घेतले.

५ जून १८७५ न्या. रानडे यांनी ज्योतीबा फुलेंच्या सहकार्याने पुण्यात स्वामी दयानंद यांची हत्तीवरून मिरवणूक काढली.

* १८७७ सक्तीच्या शिक्षणाचा ठराव मांडला.
व्हिक्टोरिया अनाथ आश्रम सुरू केले.

दिनबंधू वृत्त सुरू केले.

दुष्काळ पिडीतांना मदत करण्यास पुढाकार

१८ जुलै १८८० मद्यपानास विरोध
पुण्यातील मद्यपानगृहात वाढ करण्याच्या सरकारी धोरणास विरोध करणारे पत्र पुणे नगर पालिकेच्या कार्यकारी मंडळ अध्यक्षाला लिहिले,
पालिकेला दारू गुन्यांवर कर बसविण्यास सांगितले.

१८८० नारायण मे लोखंडे यांनी बॉम्बे मिल असोसिएशनची स्थापना केली.