11.नारायण मेघाजी लोखंडे

जन्म: ८ फेब्रुवारी १८४८

मृत्यू : ९ फेब्रुवारी १८९७ प्लेगमुळे (ठाणे)

नारायण मेघाजी लोखंडे यांचा जन्म कव्हेरसर ता. सासवड जि. पुणे येथे झाला.

फुलमाळी शेतकरी कुटूंब पत्नी गोपिकाबाई, मुलगा गोपीनाथ

अतिशय गरीब परिस्थितीतून माध्यमिक शिक्षण पूर्ण केले.

सुरूवातीस रेल्वे खात्यात कारकून म्हणून व पुढे पोस्ट खात्यात नोकरी केली.

नंतर मुंबईच्या मांडवी भागात एका कापड गिरणीत भांडारपालाची नोकरी मिळाली.

मांडवी येथे नोकरी करत असताना तेथे त्यांना दहशतीच्या वातावरणात दिवसातून १३-१४ तास काम करीत असलेले गिरणी कामगार आढळले.

त्यांना आठवड्याची सुट्टी नसे परिणामी त्यांनी नोकरी सोडून स्वतः कामगार चळवळीस वाहून घेण्याचे ठरविले.

१८७३ लोखंडे हे सत्यशोधक समाजाचे निष्ठावंत सहकारी.

मुंबईतील कापडगिरणीच्या कामगारांच्या आंदोलनामुळे ब्रिटीश सरकारने कामगारांच्या स्थितीचा व त्यात सुधारणा करण्यासाठी आयोग नेमला.

✍१८८० दीनबंधू सत्यशोधक समाजाचे पहिले मुखपत्र मुंबईमध्ये पुन्हा सुरू केले.

१८८१ इंग्रज सरकारला कारखाना कायद्यात सुधारणा करणे भाग पाडले.

चार भरपगारी महिन्यातून सुट्ट्या कामगारांना मिळू लागल्या.

१८८३ टिळक व आगरकरांची बर्वे प्रकरणात सुटका झाल्यावर त्यांचा सत्कार केला.

१८८४ दुसरा कामगार कायदा आयोग नेमण्यात आला.

या अयोगामुळे कामगारांच्या स्थितीत सुधारणा घडल्या नाहीत.

सप्टेंबर १८८४ पहिली मोठी कामगार परिषद मुंबई येथे भरवली.

तसेच ५५०० कामगारांचे लेखी निवेदन पाठवले.

१८९० मुंबई गिरणी कामगार संघ नावाची देशातील पहिली कामगार संघटना स्थापन केली.

बॉम्बे मिल हँड्स असोसिएशन

१० जून १८९० पासून कामगारांना रविवारची साप्ताहिक सुट्टी मिळू लागली.

१८९१ कामगार कायदा संमत करून त्यात लोखंडे यांच्या काही सूचनांचा समावेश केला.

१८९१ ब्रिटीश सरकारने त्यांच्या कामगिरीची दखल घेऊन J. P. Justice of Pience हा किताब दिला.

मुंबईतील हिंदू-मुस्लीम दंगल मिटवण्यात मोठी भूमिका त्यामुळे सरकारने रावबहादूर ही पदवी बहाल केली.

ते निर्भिड वक्ते, झुंझार लेखक, संपादक, मुद्रक होते.

लोखंडे हे महात्मा फुलेंच्या सत्याशोधक समाजाच्या मुंबई शाखेचे अध्यक्ष होते.

भारतीय कामगार चळवळीचे जनक म्हणून ओळख.

प्लेग ग्रस्तांसाठी मराठा हॉस्पिटल काढले.

पंचदर्पण हे पुस्तक व गुराखी हे दैनिक काढले.

सक्तीचे शिक्षण, दारूबंदी, विद्यार्थ्यांना सवलती, शेतकऱ्यांच्या समस्या यांना दीनबंधूतून वाचा फोडली