12.वासुदेव बळवंत फडके

जन्म: ४ नोव्हेंबर १८४५ (कुलाबा शिरढोण )

वासुदेव बळवंत फडके (जन्म : शिरढोण, महाराष्ट्र, ४ नोव्हेंबर १८४५; - एडन, येमेन, १७ फेब्रुवारी १८८३) हे भारतीय क्रांतिकारक होते. त्यांना भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील क्रांतिकारक म्हणाले जाते

वासुदेव बळवंत फडके हे पुण्यातल्या महाराष्ट्र एज्युकेशन सोसायटीचे संस्थापक, पहिले सेक्रेटरी आणि ट्रेझरर होते. इ.स. १८७३ मध्ये स्वदेशी वस्तू वापरण्याची शपथ घेतली. तसेच समाजामध्ये समानता, ऐक्य, समन्वय निर्माण करण्यासाठी'ऐक्यवर्धिनी संस्था' सुरू केली. त्यांनी पुण्यामध्ये इ.स. १८७४ मध्ये 'पुना नेटिव्ह इन्स्टिट्यूशन' ही शाळा सुरू करून स्वदेशीचा पुरस्कार करण्याचा प्रयत्न केला.

वासुदेव बळवंत फडके हे दत्त उपासक होते. त्यांनी दत्तमाहात्म्य हा सात हजार ओव्यांचा ग्रंथ लिहिला.

रेल्वेत लिपीक म्हणून तर लष्करात लेखा विभागात नोकरी केली. १८७१ आईला भेटण्यास येवू न दिल्याने नोकरी सोडून दिली. १८७३ स्वदेशी वस्तू वापरण्याची शपथ घेतली, १८७३ ऐक्यवर्धिनी सभा स्थापन केली. उद्देश १८७४ 'पुना नेटिव्ह इंन्स्टीट्यूशन' ही शाळा सुरू केली.

पुणे वामनरवा भावे, लक्ष्मणराव इंदापूरकर सहकार्य

पुढे हिचेच नाव महाराष्ट्र एज्युकेशन सोसायटी असे झाले.

१८७८ दत्त महात्म्य हा ७००० ओवींचा ग्रंथ लिहीला.

२० फेब्रुवारी १८७९ धामरी येथे पहिला दरोडा घातला व ३००० रू. लुट केली. फेब्रुवारी १८७९ लोणी व खेडवर दरोडा

मार्च १८७९ जेजुरीवर दरोडा

मे १८७९ फडकेंनी पहिला जाहिरनामा काढला. त्यात म्हटले की,

१) जे आम्ही करत आहोत ते इंग्रज सरकारच्या विरुद्ध आहे.

२) युरोपियांची सापडेल तिथे कत्तल करू आणि १८५७ च्या बंडासारखे बंड उभारु

फडकेंना पकडण्यासाठी मुंबईचा गव्हर्नर सर रिचर्ड टॅम्पल याने ४००० रू. बक्षिस जाहीर केले. फडकेंचा दुसरा जाहिरनामा, यात म्हटले की -

१) मुंबईचा गव्हर्नर रिचर्ड टेम्पलचे मुंडके उडवणाऱ्यास १०००० रू. बक्षिस दिले जाईल. तर

२) इंग्रज अधिकाऱ्यास मारणाऱ्यास ५००० रू.

२३ जुलै १८७९ विजापूर जवळील नावडगी येथे एका बौद्ध विहारात तापीने फनफनलेल्या अवस्थेत असताना इंग्रज अधिकारी डॅनियल याने फडकेंना पकडले.

२२ ऑक्टोबर १८७९ पासून न्या. अल्फेड केसर यांच्यापुढे खटला चालू झाला. (पुढे न्या. न्युनहॅम कडे वर्ग केला.)

फडकेंचे वकीलपत्र -

१) प्रथम गणेश वासुदेव जोशी २) उच्च न्या. महादेव चिमाजी आपटे •

३ जानेवारी १८८० तेहरान या बोटेने फडकेंना एडनला पाठवले.

१७ फेब्रुवारी १८८३ एडन येथे वयाच्या ३८ व्या वर्षी मृत्यू.

१८७९ अमृतबझार पत्रीका यात फडकेंविषयी म्हटले की, (शिशीर कुमार घोष ) देशप्रेमाने ओथंबलेला हिमालयासारखा महापुरुष

पुण्यात चाललेल्या खटल्यादरम्यान फडक्यांना संगमपुलाजवळ एका कोठडीत ठेवण्यात आले होते. भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर महाराष्ट्र पोलिसांच्या गुप्तचर खात्याने तेथे त्यांचे स्मारक उभारले आहे.

बंकिमचंद्र चट्टोपाध्याय यांनी आपल्या आनंदमठ कादंबरीमध्ये ब्रिटिश सरकारविरुद्धचे फडक्यांचे अनेक कारनामे वापरले आहेत. यावर सरकारने आक्षेप घेऊन कादंबरी प्रकाशित न होऊ दिल्यामुळे चट्टोपाध्यायांनी पाचवेळा बदल केल्यावर मगच त्याचे प्रकाशन झाले.

१९८४ साली भारतीय टपाल खात्याने फडक्यांचे चित्र असलेले ५० पैशांचे तिकीट प्रकाशित केले.

मुंबईतील मेट्रो सिनेमाजवळच्या चौकाला वासुदेव बळवंत फडक्यांचे नाव दिलेले आहे.

वासुदेव बळवंत फडके यांचे तैलचित्र भारताच्या संसदेमध्ये ३ डिसेंबर, २००४ रोजी लावण्यात आले. हे संसदेत लावण्यात येणारे शेवटचे व्यक्तिचित्र असेल असे ठरविण्यात आले. पी.व्ही. आपट्यांच्या प्रयत्‍नाने हे तैलचित्र लावण्याची संमती मिळाली. हे तैलचित्र सुहास बहुलकर यांनी रंगवले आहे.

'क्रांतिवीर वासुदेव बळवंत फडके' नावाचा विश्राम बेडेकर दिग्दर्शित चित्रपट १९५० साली प्रकाशित झाला.

ब्रिटिशांपासून लपत फिरत असताना फडक्यांनी पालीजवळील थनाळे-खडसांबळे गुहांमध्ये आश्रय घेतला होता.