13.सार्वजनिक काका (1828 ते 1880)

नाव

- गणेश वासुदेव जोशी

जन्म - 9 एप्रिल 1828, सातारा.

गणेश वासुदेव जोशी (जुलै 20, 1828 - 25 जुलै, 1880) हे महाराष्ट्रातील एक समाजसुधारक आणि सामाजिक कार्यकर्ते होते. त्यांनी केलेल्या लोकोपयोगी कामांमुळे ते ‘सर्वजनीक काका’ म्हणून ओळखले जाऊ लागले. भारतात 'स्वदेशी'ची कल्पना मांडणारे तेच पहिले होते. न्यायमूर्ती रानडे यांच्याशी सल्लामसलत करून, सार्वजनिक काकांनी 1872 मध्ये स्वदेशी चळवळ सुरू केली. त्यांच्या स्वदेशी चळवळीतूनच गांधीजींना खादीचा प्रचार करण्याची प्रेरणा मिळाली.

या स्वदेशी वस्तूंच्या विक्रीसाठी सहकाराच्या तत्त्वावर आधारित 'देशी व्यापारी तेजक मंडळ' स्थापन करून स्वदेशी वस्तूंच्या उत्पादनाला प्रोत्साहन दिले, पुणे, सातारा, मुंबई, सुरत इत्यादी ठिकाणी दुकाने सुरू करण्यास प्रोत्साहन दिले. त्यांच्या प्रयत्नांमुळे आग्रा येथे सूतगिरणी सुरू झाली.

12 जानेवारी 1872 रोजी त्यांनी खादी वापरण्याची शपथ घेतली आणि ती आयुष्यभर जपली. खादीचा वापर आणि प्रचार करणारे ते पहिले दूरदर्शी देशभक्त होते. नोकरीनिमित्त पुण्यात आले होते. पुण्यातच त्यांनी वकिलीचा व्यवसाय सुरू केला,

वासुदेव वळत फडके यांचे वकिला सरकारच्या दबावामुळे कोणीही घेत नव्हते म्हणून त्यांनी ते स्वतः घेतले. भारतात राष्ट्रीय सभेच्या स्थापनेपूर्वी पुणे येथे सनदशीर मार्गानी कार्य करणारी सार्वजनिक सभा औधचे श्रीमंत श्रीनिवासराव पंतप्रतिनिधी यांच्या अध्यक्षतेखाली 2 एप्रिल 1870 रोजी स्थापन केली.

पत्नी सरस्वतीबाई जोशी यांनी 1871 साली स्त्री विचारवती ही संस्था स्थापन केली.

1877 साली भरलेल्या राजदरबारात उपस्थित होते. तेथे Declaration of Right या मानपत्राचे वाचन केले.

सभेमार्फत जनतेच्या अडीअडचणी समजावून घेऊन त्या सरकार पर्यंत पोहचवण्याचे कार्य काकांनी हाती घेतले. 1876 से 77 मधील दुष्काळाचा फार मोठा फटका महाराष्ट्राला बसला. त्यावेळी शेतकऱ्यांना सरकारकडून मदत मिळवून दिली.

स्वतः हाताने विणलेला खादीचा वेष परिधान करून राजदरबारात (1877) गणेश वासुदेव जोशी उपस्थित होते. रेल्वे उतारुचे प्रश्न, संस्थानिकांचे अधिकार, राज्यातील दंगे, याबाबत सरकारला सल्ले देऊन लोकहिताचे कार्य केले.